Ադրբեջանի ցեղասպանական վարքը. պատմություն և արդիականություն (իրավաքաղաքական գնահատականից մինչև միջազգային դատարան): Միջազգային առցանց գիտաժողով՝ նվիրված Շուշիի հայ բնակչության ցեղասպանության 100-րդ տարելիցին (Շուշի, 2020 թ. հուլիսի 15-16), զեկուցումների ժողովածու, կազ. և խմբ.՝ Մ. Ա. Հարությունյան, Երևան, «Էդիտ պրինտ» հրատ., 2021, 552 + 32 էջ ներդիր:
2021 թ. սեպտեմբերի 21-ին, Հայաստանի Հանրապետության հռչակման խորհրդանշական օրը,Արցախի Հանրապետության Մեսրոպ Մաշտոցի անվան Մատենադարան – Գանձասար գիտամշակութային կենտրոնում գրքի շնորհանդեսի կազմակերպումը հայ և օտարերկրյա գիտնականների ներկայացուցչական կազմի մասնակցությամբ նշանակալի իրադարձություն է պատերազմի վերքերը բուժող մեր պետության համար: Ինչպես հայտնի է՝ 2020 թ. հուլիսի 15-16-ին տեղի էր ունեցել առցանց գիտածողով՝ նվիրված Շուշիի հայ բնակչության ցեղասպանության 100-րդ տարելիցին: Գիտաժողովի նյութերի ժողովածուն լույս է տեսել ԱՀ ԿԳՄՍ նախարարության նախաձեռնությամբ և Հայ Եկեղեցու Գերմանիայի թեմի ֆինանսավորմամբ:
Գրքի խմբագիր, «Կաճառ» գիտական կենտրոնի ղեկավար, պատմական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ Մհեր Հարությունյանը ողջունեց հայության համար կարևոր մշակութային օջախում՝ հնամյա Գանձասարի հովանու ներքո կազմակերպված միջոցառման մասնակիցների և նշեց, որ հայ գիտնականների հետազոտությունների գիտական արդյունքը ընթերցողներին, թիրախային լսարանին հասցնելու լուրջ խնդիր կա։ Հենց այդ շրջանակներում էլ նա դիտարկեց շնորհանդեսի անցկացման կարևորությունը: «Այսօր մեր գիտության առաջ ծառացած կարևոր խնդիր է այն, որ կարողանանք տեսական նյութը առարկայական դարձնել, որպեսզի այն կիրառվի թե՛ արտաքին, թե՛ ներքին քաղաքականության մեջ,- մասնավորապես հատկանշեց Մ. Հարությունյանը:- Կարծում եմ՝ բոլորիս առաքելությունն է ըստ ամենայնի նպաստել մեր պետության, հայկական պետականության կայացմանն ու զարգացմանը: Ժողովածուն պարունակում է թեմային առնչվող և դրա ամենատարբեր տեսանկյունները պարզաբանող ու արդիականություն ունեցող երեք տասնյակ աշխատություն՝ անհրաժեշտ եզրահանգումներով, աղբյուրագիտական ու փաստական հարուստ հիմքով ու գաղափարական լայն ընդգրկումով»:
ՀՀ ԳԱԱ պատմության ինստիտուտի տնօրեն, ակադեմիկոս Աշոտ Մելքոնյանը շնորհավորեց հայ ժողովրդին Հայաստանի Հանրապետության հռչակման 30-ամյակի առթիվ և հույս հայտնեց, որ Արցախը կշտկի իր մեջքը: Բարձր գնահատելով գիտաժովի ժողովածուի հրատարակումը՝ պատմաբանը կարևորեց մեր պատմության ուսանելի դասերը թղթին հանձնելու ու սերունդներին որպես պատգամ թողնելու առաքելությունը:
ԵՊՀ պատմության ֆակուլտետի դեկան, պատմական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր Էդիկ Մինասյանը համալսարանի պատմության ֆակուլտետի կոլեկտիվի անունից շնորհակալություն հայտնեց նման փայլուն աշխատանքի հրատարակման համար:
«Գիրքը Շուշիի պատմությունն արտացոլող ամբողջական աշխատանք է, որը հակահարված է բոլոր հակագիտական տեսակետներին,- ասաց պատմաբան Է. Մինասյանը,- այստեղ ամփոփված են մեր ամբողջական հիշողություններն ու պատկերացումները Շուշիի մասին: Այս աշխատանքն ապացուցում է, որ ադրբեջանցիների, թուրքերի երազանքն էր այս մշակութային կենտրոնից հայերին զրկելը: Սակայն վաղաժամ է նրանց հրճվանքը, քանզի Շուշին վաղ թե ուշ դարձյալ կշնչի հայերեն: Կարծում եմ՝ այս հատորը շատ օգտակար կլինի և կդառնա սեղանի գիրք մեր ուսանողության համար»:
Ելույթներ ունեցան նաև ԿԳՄՍ նախարարի խորհրդական, պ.գ.թ., դոցենտ Մելանյա Բալայանը, Սանկտ Պետերբուրգի «Հայկական ընկերակցություն» ՀԿ նախագահ Վահան Բաբախանյանը, Գանձասարի հոգևոր հովիվ Տեր Սահակ վարդապետ Շաքարյանը:
Երևանի Մեսրոպ Մաշտոցի անվան Մատենադարանի արցախյան մասնաճյուղում, որը տեղակայված է Գանձասարի վանքի հարակից տարածքում, կազմակերպված գրքի շնորհանդեսին ներկա էին ԿԳՄՍ նախարար Լուսինե Ղարախանյանը, Հայաստանի Հանրապետությունից և արտասահմանից ժամանած հյուրեր:
Նանե Հարությունյան